برنامه گذر از تنش آبی مشهد ۱۴۰۲
فهرست مطالب
مقدمه
استان خراسان رضوی و به ویژه کلان‌شهر مشهد مقدس، با شرایط تنش آبی حاصل از خشکسالی و کاهش شدید حجم منابع آب‌های سطحیِ تأمین‌کننده آب شهر روبرو شده است. شکل ۱ نمایانگر وضعیت استان خراسان رضوی به لحاظ دوره خشک، در سال آبی جاری (هشت ماهه مهر ۱۴۰۱ تا اردیبهشت ۱۴۰۲) بوده؛ که استان را در حالت خشکسالی بسیار شدید نشان می‌دهد.
جدول ۱ نیز میزان بارش سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ نسبت به میانگین آماری بلندمدت را بیان می‌کند؛ که در استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد، به ترتیب ۴۳ و ۶۵ درصد کاهش داشته است. و به تبع آن، کاهش کم‌سابقه‌ای در ذخیره سدهای شهر ایجاد شده و متوسط حجم ذخیره کل سدهای تأمین‌کننده آب شهر مشهد، با ۵۷ درصد کاهش نسبت به زمان مشابه سال پیش، به حدود ۱۱ درصد رسیده است؛ و به طور ویژه، مخزن سد دوستی (به عنوان مهم‌ترین منبع سطحی تأمین‌کننده آب شرب شهر مشهد) دارای ذخیره ۱۰ درصدی بوده است.
آمار بارش در استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد
| استان خراسان رضوی | شهرستان مشهد | |
| بازه زمانی | بارش (میلی متر) | بارش (میلی متر) |
| از ابتدای سال آبی جاری | ۱۰۹.۲ | ۸۳.۹ |
| مدت مشابه سال آبی گذشته | ۱۵۸،۹ | ۲۱۵.۹ |
| مدت مشابه درازمدت | ۱۹۱.۳ | ۲۴۱.۴ |
قرارگیری در شرایط تنش آبی از یک سو، و توجه به این واقعیت که از مؤثرترین روش‌ها در شرایط کمبود منابع آب، جلب مشارکت و همراهی کلیه گروداران به ویژه در امر مدیریت مصرف است از دیگر سو، شرکت آب و فاضلاب مشهد را بر آن داشت تا با توجه به اینکه طرح «مشهد؛ شهر حساس به آب» که به عنوان طرحی سه ساله و با رویکرد فرهنگی ـ اجتماعی به مسئله آب در شهر مشهد در حال اجرا بوده و در تلاش برای ایجاد و بالابردن حساسیت عموم مردم نسبت به این منبع حیاتی است، پروژه کوتاه مدت یکساله با موضوع “برنامه گذر از تنش آبی مشهد“ را در سال ۱۴۰۲ تعریف نموده و بر برنامه‌ها و اقدامات متصور در بخش مدیریت مصرف بهینه (اقدامات قابل انجام از سوی مردم و دستگاه‌های اجرایی به صورت توأمان) و هم‌چنین ارتقای سطح آگاهی عمومی تمرکز نماید. لذا با بررسی بیش از ۴۵ عنوان پژوهش از منابع کشورهای جهان، از جمله امریکا، کانادا، فرانسه و آلمان با استفاده از ظرفیت مشاور طرح حساس به آب، و هم‌چنین تجربیات ملی نظیر بحران آب شهر همدان در سال ۱۴۰۱، از ظرفیت قریب به ۴۰۰ نفر ساعت کار کارشناسی و برگزاری قریب به ۴۰ جلسه بهره گرفته شد.
به طور کلی، برای تدوین برنامه گذر از تنش آبی مشهد، مراحل زیر به انجام رسید:
- انجام مطالعات بین‌المللی
- تدوین چارچوب برنامه
- معرفی بسته‌های اقدامات قابل انجام
- تدوین تکالیف عمومی و اختصاصی برای انواع بسته‌های اقدام
تجارب بین‌المللی
نظر به اجرای طرح «مشهد؛ شهر حساس به آب» در شرکت آب و فاضلاب مشهد به عنوان طرحی با رویکرد فرهنگی ـ اجتماعی و بهره‌گیری از ظرفیت پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان مشاور طرح، با توجه به مشابهت اهداف این طرح با برنامه پیش‌گفته، این مشاور، مسئولیت انجام مطالعات و تدوین بسته فرهنگی مستخرج از تجارب ملی و بین‌المللی را به عهده گرفته و از تاریخ ۱۰ فروردین ماه الی ۲۶ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲، با بررسی و ارزیابی ۴۵ عنوان پژوهش، کتاب، مجله، دستورالعمل اقدام و مقاله مرتبط با تجربیات موجود در حوزه مدیریت بحران آبی در جهان، در میان منابع مکتوب و دیجیتال کشورهای جهان، از جمله آمریکا، کانادا، فرانسه و نیز ۵ جلسه کارشناسی و ۶ جلسه مدیریتی و ۹۰ نفر ساعت فعالیت، این بخش از مطالعات به انجام رسانید که می‌توانید برای دریافت منابع، به بخش انتشارات سایت حساس به آب مراجعه نمایید.
چهارچوب برنامه
اولین گام اجرایی در تدوین یک برنامه، احصای شاخص‌های مهم مرتبط با موضوع است. از این رو، در تدوین برنامه گذر از تنش آبی نیز، مؤلفه‌ها و شاخص‌های مهم، با استفاده از تجربیات حاصل از مطالعات بین‌المللی، به شرح زیر شناسایی و تعریف شدند:
بر اساس آنچه در بالا تبیین شد، در نهایت چارچوب برنامه به صورت زیر تدوین گردید:
در تشریح چارچوب فوق می‌توان گفت که بر اساس سه مؤلفه میزان فراهمی آب، سطح بحران و اعلام هشدار، و بازه زمانی، سلسله اقدامات و وظایفی برای اقشار و گروه‌های مختلف قابل تعریف است.
برای مثال، سطح یک (خبرباش)، نشان‌دهنده سطحی است که قابلیت تأمین آب شهر، در وضعیت قابل قبول قرار دارد و لذا اقداماتی برای این سطح تعریف می‌شود که به لحاظ زمانی، به مدت زمان بیشتری نیاز داشته و در کوتاه مدت اجرایی نیست. و یا سطح ۲ (آماده باش)، زمانی است که میزان تأمین آب، مساوی با حداکثر نیاز آبی شهر است و در واقع، شهر در وضعیت متزلزلی قرار داشته که در صورت عدم انجام اقدامات مرتبط، ورود به سطوح بحرانی و فوق بحرانی، ناگزیر خواهد بود.
لذا تعریف دقیق و اجرای به موقع اقدامات، از اهمیت بالایی برخوردار است.
نکته دیگر آنکه، شرکت آب و فاضلاب مشهد، در هر یک از سطوح فوق، اقدام متناظری را برای خود نیز تعریف نموده که در جدول ۲ قابل مشاهده است.
معرفی بسته‌ها
برنامه گذر از تنش آبی مشهد، با نگاهی جامع به تنوع اقدامات مدیریتی و عملیاتی که می‌توان در مواقع بحرانی پیش‌بینی نمود، دسته‌بندی بر اساس نوع اقدام در سطوح درون سازمانی و برون سازمانی را ارائه می‌دهد.
۴-۱- سطح برون سازمانی:
در تدوین برنامه گذر از تنش آبی مشهد، شرکت آب و فاضلاب مشهد با توجه به این واقعیت که مواجهه موفق و مؤثر با بحران کم‌آبی، جز با اجرای مجموعه اقدامات در سطح شهر و توسط کلیه گروداران امکان‌پذیر نیست، مجموعه گروه‌های برون‌سازمانی، شامل دستگاه‌های بالادستی و تصمیم‌گیر، دستگاه‌های اجرایی و هم‌چنین دیگر سازمان‌ها و نهادهای عمومی، غیر دولتی و خصوصی را نیز در نظر گرفته و اقداماتی را برای ایشان تعریف نموده است.
۴-۲- سطح درون سازمانی:
با توجه به مسئولیت شرکت آب و فاضلاب مشهد در امر توزیع آب کافی و سالم در میان شهروندان، بخش اعظمی از وظایف تدوینی در برنامه مذکور، در قالب ۱۱ بسته اجرایی مرتبط با حوزه‌های مختلف شرکت می‌باشد
تکالیف عمومی
بر اساس مطالعات انجام‌گرفته در فرآیند تدوین برنامه، گروهی از اقدامات تحت عنوان وظایف عمومی طبقه‌بندی شدند. این گروه از اقدامات، از آن جهت عمومی اطلاق می‌شوند که مرتبط با کلیه دستگاه‌ها و سازمان‌ها بوده و قابلیت و ضرورت اجرا در تمامی آن اماکن را دارد.
وظایف عمومی که طی ابلاغیه شورای اداری شهرستان مشهد به کلیه دستگاه‌ها ابلاغ گردید، به شرح زیر می‌باشد:
- کاهش ۳ ساعته استفاده از کولرهای آبی در فضاهای در اختیار و نصب سایه بان برای کولرهای آبی
- انجام اقدامات فنی در زمینه کاهش ۳۰ درصدی در حجم کلیه فلاش تانک‌های موجود در سرویس‌های بهداشتی
- رفع کلیه نشتی‌ها و هدررفت آب در مواردی نظیر کولرهای آبی، شیرآلات خراب، سیفون‌های معیوب و … در فضاهای مرتبط با دستگاه/ سازمان
- حذف یا خشک نمودن چمن و سایر گیاهان پر آب طلب در تمامی محوطه‌های مربوط به دستگاه/ سازمان؛ و ضرورت نصب اطلاعیه چراییِ این امر به منظور اطلاع‌رسانی این اقدام به مراجعین
- خاموش نمودن تمامی فضاهای آبنما در محوطه‌های مربوط به دستگاه و تخلیه آب آن‌ها؛ و ضرورت نصب اطلاعیه چراییِ این امر به منظور اطلاع‌رسانی این اقدام به مراجعین
- نصب مخازن ذخیره اضطراری آب در مجموعه (با پیش‌بینی ایام کم‌آبی)؛ و ضرورت این اقدام برای اماکن حساس نظیر بیمارستان‌ها و مراکز درمانی
- درج مطالب پیرامون اصلاح الگوی مصرف آب (روش‌های مصرف بهینه و جلوگیری از اتلاف آب، استفاده از کاهنده مصرف و …) به صورت مستمر در فضاهای در اختیار
- اطلاع‌رسانی به مخاطب در خصوص وضعیت ابی نگران‌کننده در شهر و آموزش راهکارهای مدیریت مصرف، با استفاده از فضاهای اطلاع‌رسانی در اختیار، نظیر بیلبوردها، تارنما و فضاهای مجازی مرتبط
- نصب تجهیزات کاهنده مصرف آب در سرویس‌های بهداشتی و دیگر محل‌های برداشت آب
- برگزاری جلسات آموزشی منظم و مستمر با موضوع ارتقای سواد آبی برای کارکنان دستگاه و خانواده‌های ایشان
- معرفی نماینده دستگاه/ سازمان به روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب مشهد، به منظور تسهیل در امر اطلاع‌رسانی و هم‌چنین عضویت در کانال واحد خبررسانی
تکالیف اختصاصی
این گروه از اقدامات، از آن جهت اختصاصی اطلاق می‌شوند که اجرای آن‌ها در حوزه وظایف و اختیارات همان سازمان می‌باشد.
همان‌گونه که در بخش معرفی بسته‌های تدوینی تشریح شد، در بخش درون سازمانی (ویژه آبفا مشهد) و برون سازمانی (سایر دستگاه‌ها)، بسته‌های اقدام، تولید و وظایف ذیل آن‌ها تعریف شده است. که در واقع، وظایف تعریف‌شده در هر بسته اقدام درون‌سازمانی، همان تکالیف اختصاصی شرکت آب و فاضلاب مشهد، و بسته اقدام‌های برون‌سازمانی، به تفکیک سازمان‌های ۲۳ گانه، تکالیف اختصاصی ویژه هر سازمان است.
دریافت فایل تکالیف درون سازمانی
دریافت فایل تکالیف برون سازمانی
اقدامات انجام پذیرفته
در برنامه گذر از تنش آبی مشهد، متناظر با تنوع حوزه‌های متولی و گروداران (درون سازمانی و برون سازمانی)، و بر اساس نتایج حاصل از مطالعات بین‌المللی انجام‌شده توسط مشاور طرح «مشهد؛ شهر حساس به آب»، و جلسات کارشناسی متعددی که برای بحث و بررسی در خصوص مجموعه اقدامات متصور برگزار شد، برنامه‌ها و تکالیف حوزه‌های داخلی شرکت و دستگاه‌های برون سازمانی در شرایط تنش آبی، برای چهار سطح خبرباش، آماده باش، هشدار و خطر و بازه‌های زمانیِ یکساله تا یک هفته (متناظر با سطوح بحران) تدوین شد.
با توجه به اینکه این برنامه شامل وظایف دستگاه‌های اجرایی شهرستان در دو قالب تکالیف عمومی (ویژه کلیه دستگاه‌ها) و تکالیف اختصاصی (ویژه ۲۳ سازمان) است، موارد در جلسات مکرر در استانداری خراسان رضوی ارائه و به تأیید مراجع مذکور رسانیده شد. هم‌چنین موارد طی دومین جلسه شورای اداری شهرستان مشهد مورخ ۰۱/۰۳/۱۴۰۲ نیز به تصویب رسیده و به کلیه دستگاه‌ها؛ شامل دستگاه‌های اجرایی دولتی، نهادهای عمومی، بخش مردمی و بخش خصوصی جهت اجرا ابلاغ گردید.
دریافت فایل اقدامات انجام پذیرفته
